Artsakh ประเทศที่ไม่มีอยู่จริง

บทความนี้เขียนจากประสบการณ์ที่ผมได้ไปท่องเที่ยวในประเทศอาร์ตซัค ซึ่ง “ไม่นับว่ามีอยู่จริง” ตามบทบัญญัติของสหประชาชาติ มาร่วมแสวงหาคำตอบว่าเหตุใดจึงเป็นเช่นนั้นด้วยกันนะครับ

ก่อนพูดถึง Artsakh (อาร์ตซัค) ผมจะเล่านิทานเรื่องหนึ่งให้ท่านฟังก่อน

นิทานเรื่องนี้พูดถึงชาวอาร์มีเนีย… ชาวอาร์มีเนียตั้งถิ่นฐานอยู่แถบเทือกเขาคอเคซัส พวกเขาเป็นฝรั่งที่ถูกนับถือว่ามีหน้าตาสวยงาม จนมีการเอาคำว่า “คอเคเซียน” ไปใช้เรียกเผ่าพันธุ์ฝรั่งทั้งหมด

เป็นเวลานับพันปีที่ชาวคริสต์ช่วงชิงความเป็นใหญ่กับมุสลิม อาร์มีเนียซึ่งอยู่ปลายสุดของฝ่ายฝรั่งนั้นเคยเป็นหัวหอกของในการต่อสู้กับหมู่แขกอย่างกล้าหาญ

…แต่เมื่อก่อนพรมแดนระหว่างคริสต์กับอิสลามนั้นไม่เหมือนกับปัจจุบัน …พันปีก่อนดินแดนที่เป็นประเทศตุรกีซึ่งติดกับอาร์มีเนียทุกวันนี้เคยเป็นอาณาจักรไบแซนไทน์อันยิ่งใหญ่ของชาวฝรั่ง

หลังฝรั่งรบแพ้แขกในสงครามครูเสด อาณาจักรไบแซนไทน์ก็อ่อนแอจนย่อยยับดับสูญ ถูกแทนที่โดยอาณาจักรออตโตมันของชาวเติร์ก

…และอาร์มีเนียก็พบว่าตัวเองถูกปล่อยเกาะแล้ว…

ปี 1915 ฝ่ายเติร์กอาศัยช่วงความวุ่นวายของสงครามโลกครั้งที่ 1 ทำการสังหารหมู่ชาวอาร์มีเนียไปนับล้านคนอย่างเป็นระบบ

อาร์เมเนียตะวันตกสิ้นชาติสูญพันธุ์ถูกผนวกเป็นดินแดนตุรกี

ปัจจุบันแม้เมืองหลวงโบราณที่เปรียบเหมือน อยุธยา-สุโขทัย ของอาร์มีเนียก็อยู่ในฝั่งเติร์ก และโบราณสถานมากมายถูกทำลายจนคล้ายไม่เคยมีชนชาตินี้อยู่

พวกที่รอดมา คืออาร์มีเนียตะวันออกที่อยู่ในดินแดนแคบๆ มีขนาดเพียงหนึ่งในสิบของอาณาจักรเดิม

…การถูกฆ่าล้างของพวกเขาไม่ใคร่มีใครจดจำ …ไม่มีมหาอำนาจชาติไหนยื่นมือมาช่วย แม้ปัจจุบันตุรกีก็ปฏิเสธว่าไม่เคยมีสิ่งนี้เกิดขึ้น

นับแต่นั้นชาวอาร์มีเนียที่เหลืออยู่เพียงน้อยนิดก็กลายเป็นพวกอำมหิตดุร้าย ต่อสู้ป้องกันตนเองอย่างกล้าหาญไม่เห็นแก่ชีวิต…

ผู้นำพวกอาร์มีเนียประกาศว่า “แผ่นดินอาร์มีเนียเหมือนซุปชามใหญ่ ชาติมหาอำนาจต่างๆ ให้สัญญาว่าจะช่วยเหลือดูแลมัน แต่พวกเขาไม่เคยรักษาสัญญาเหล่านั้น ตรงกันข้ามพวกเขาล้วนใช้กระบวยเหล็กแย่งกันตักซุปไปมากที่สุด ส่วนฉันมีแต่กระบวยกระดาษ (คือกระดาษสัญญาของมหาอำนาจ) ทำให้แย่งอะไรมาไม่ได้เลย…

…ต่อไปนี้เรามีแต่ต้องพึ่งตนเอง ไม่ใช่พึ่งคำหวานของคนนอก และเราจะไม่เชื่อถือในกระดาษอีกต่อไปแล้ว เราจะต้องเชื่อในเหล็ก! มีแต่ต้องสู้ด้วยเหล็ก เราจึงจะอยู่รอด!”

ช่วงปี 1920-1921 ชาติคอเคซัสได้แก่ จอร์เจีย อาร์มีเนีย อาเซอร์ไบจานต่างถูกผนวกเข้ากับสหภาพโซเวียตพร้อมกัน

โซเวียตได้ยกดินแดนนากอร์โน-คาราบัค (Nagorno-Karabakh) หรืออีกชื่อคือ “อาร์ตซัค” ซึ่งเป็นหนึ่งในพื้นที่ที่ชาวอาร์มีเนียอาศัยอยู่แห่งท้ายๆ ให้อยู่ในเขตปกครองอาเซอร์ไบจาน

ทั้งนี้โซเวียตทำตามนโยบายแบ่งแยกแล้วปกครอง และแสดงไมตรีต่อตุรกี (ชาวอาเซอร์ไบจานเป็นชาติเติร์กเหมือนตุรกี การเอาใจอาเซอร์ไบจานจึงเป็นการเอาใจตุรกีด้วย)

…แน่นอนว่าพวกอาร์มีเนียประท้วงอย่างรุนแรง แต่ก็ไม่เคยได้ผล…

ปี 1991 เมื่อโซเวียตล่มสลาย อาร์มีเนีย และอาร์เซอร์ไบจานต่างประกาศเอกราช แต่ปัญหาอยู่ที่ดินแดนอาร์ตซัคนี้ควรเป็นของใคร?

ตามกฎหมายสากล มันควรอยู่กับอาเซอร์ไบจาน…
สหประชาชาติตัดสินใจให้มันอยู่กับอาเซอร์ไบจาน…
นานาประเทศยอมรับว่ามันเป็นของอาเซอร์ไบจาน…

…มีแต่ชาวอาร์มีเนียในอาร์ตซัคไม่ยอมรับสิ่งนี้… …และพวกเขาออกไปต่อสู้… ซึ่งนั่นเป็นจุดเริ่มต้นของเรื่องราวของเรา ที่ผมจะได้ถ่ายทอดโดยพิสดาร…

ประเทศนี้มีผลิตภัณฑ์มวลรวมปี 2017 อยู่ที่ 18,737 ล้านบาท พอๆ กับผลิตภัณฑ์มวลรวมจังหวัดอำนาจเจริญ ถือว่าดำเนินเศรษฐกิจได้ค่อนข้างดีเมื่อเทียบกับปัจจัยประเทศ สินค้าส่งออกสำคัญคือ วอดก้า และเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ต่างๆ

การเข้าประเทศอาร์ตซัคสามารถทำได้ช่องทางเดียว คือผ่านทางอาร์มีเนีย เราสามารถทำวีซ่าอาร์มีเนียไปจากไทยก่อน จึงไปทำวีซ่า on arrival ที่อาร์ตซัคได้

การเดินทางจากเยเรวัน (เมืองหลวงอาร์มีเนีย) ไปเมืองสเตฟานาเกิร์ต (เมืองหลวงอาร์ตซัค) นั้นมีระยะทาง 326 กิโลเมตร

ระยะทางแค่นี้ แต่ขับรถไปใช้เวลา 8 ชั่วโมง เนื่องจากตลอดเส้นทางเป็นภูเขาทำความเร็วไม่ได้ อย่างไรก็ตามจะมีโบสถ์สวยงามให้จอดแวะเรื่อยๆ

อาร์มีเนียเป็นประเทศที่เคร่งศาสนา มีศิลปะคริสต์แบบโบราณเป็นของตนเอง สวยงามไม่เหมือนที่ใดในโลก

นอกจากนั้นยังเป็นประเทศแรกๆ ที่ผลิตไวน์ มีอุตสาหกรรมผลิตไวน์รุ่งเรืองจนปัจจุบัน อย่างขวดนี้ราคาเพียง 120 บาท รสชาติดีมาก

ผมนอนโรงแรมชื่อ Valex Garden ซึ่งเป็นโรงแรมหรูที่สุดของอาร์ตซัค …ไม่ใช่เพราะติดหรู แต่เพราะมันราคาแค่คืนละ 2,000 นะครับ

คุณภาพนี่เทียบเท่าพวกคืนละ 4,000 – 5,000 เมืองไทย ผู้คนยังไม่ชินนักท่องเที่ยวก็ไม่ค่อยโก่งราคา เรียกว่าเที่ยวอาร์ตซัคนี่เรากลายเป็นเศรษฐีกันเลยทีเดียว

เช้านั้นผมออกเดินเที่ยวเมืองสเตฟานาเกิร์ต ซึ่งทำได้ง่ายเพราะตัวเมืองมีขนาดเล็กมาก ตามที่บอกว่าประเทศอาร์ตซัคมีประชากร 150,000 คน อาศัยอยู่ในสเตฟานาเกิร์ต 50,000 คน ก็ถือว่าเป็นเมืองใหญ่ที่สุด

อาร์มีเนียว่าไม่ค่อยมีคนเอเชียไปเที่ยวแล้ว อาร์คซัคยิ่งไม่เคยเห็นคนเอเชียเข้าไปใหญ่ เวลาเดินไปไหนคนจะมองผมด้วยความตกใจ ดีใจ โบกมือ และยิ้มให้ ใครอยากมีประสบการณ์ดารา เดินไปไหนก็มีคนตื่นเต้น ให้มาเที่ยวอาร์ตซัคนะครับ…

เมืองหลวงแห่งนี้มีจุดที่กำลังก่อสร้างมากมาย อาคารพัง และอาคารใหม่หาได้ง่าย เพราะกำลังซ่อมแซมเมืองจากสงคราม

มีเกร็ดเกี่ยวกับอาร์มีเนีย และอาร์ตซัคมาแชร์เล็กน้อย คือธงชาติอาร์มีเนียนั้นมีสามสี คือแดง น้ำเงิน ส้ม

• สีแดง หมายถึงการดิ้นรนต่อสู้ของชาวอาร์มีเนีย เพื่อรักษาชีวิต อัตลักษณ์ และศรัทธาในศาสนาคริสต์ จากการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์
• สีน้ำเงิน หมายถึงความปรารถนาของชาวอาร์มีเนียที่จะใช้ชีวิตอย่างมีความสุข ภายใต้ฟ้ากว้าง
• สีส้ม หมายถึงพลังความสร้างสรรค์ของชาวอาร์มีเนีย

ส่วนธงชาติอาร์ตซัค เหมือนธงอาร์มีเนียทุกประการ แต่มีแถบสีขาวคาด การถูกแบ่งด้วยแถบขาวหมายถึงการพลัดพรากจากประเทศแม่ และความประสงค์ที่จะกลับมารวมกันเป็นหนึ่งอีกครั้ง นอกจากนั้นแถบขาวยังคล้ายลายผ้าที่ชาวอาร์มีเนียนิยมใช้

คนถามว่าทำไมอาร์มีเนียไม่ผนวกอาร์ตซัคไปเลย? คำตอบคือทำอย่างนั้นถ้ามองจากภายนอกแล้วมันคือการยึดครองประเทศคนอื่น จะทำให้เจรจาขอความเห็นใจจากชาติอื่นยาก สู้เปลี่ยนให้เป็นชาวอาร์ตซัคต่อสู้เพื่ออิสระภาพจากการถูกกดขี่เองจะดูดีกว่า

ช่วงสายผมได้เดินทางออกจากเมืองสเตฟานาเกิร์ตไปยังเมืองชูชิ

 

เมืองนี้มีความสำคัญทางยุทธศาสตร์เพราะอยู่บนเขาสูงกว่าสเตฟานาเกิร์ต สามารถตั้งฐานปืนใหญ่ยิงมาถล่มเมืองหลวงได้ …มันจึงเป็นที่ๆ สู้ชิงกันหนัก …เต็มไปด้วยซากปรักหักพังจากสงคราม

ปี 1992 หลังอาร์มีเนีย กับอาเซอร์ไบจานประกาศเอกราช พวกเขาก็เริ่มทำสงครามชิงอาร์ตซัคอย่างดุเดือด

อาเซอร์ไบจานแม้ได้เปรียบเพราะเป็นชาติส่งออกน้ำมันร่ำรวย มีรี้พลเยอะกว่า อาวุธดีกว่า และมีฐานทัพในอาร์ตซัคอยู่ก่อน

แต่เสียเปรียบที่ตลอดระยะเวลาหลายสิบปีที่ตกเป็นเมืองขึ้นโซเวียตนั้น โซเวียตหวาดกลัวอิทธิพลเติร์กก็แกล้งไม่เอาทหารอาเซอร์ไปจานไปใช้ต่อสู้จริง

ชอบให้อยู่แต่ในหน่วยก่อสร้าง หรือหน่วยเสบียง ทำให้ทหารอาเซอร์ไบจานขาดความสามารถในการสู้รบ

(ติ่งของอาเซอร์ไบจานชื่อนัคชีวันนั้น จริงๆ ก็เป็นแดนอาร์มีเนียมาก่อน แต่คนอาร์มีเนียถูกไล่ เอาคนเติร์กมาอยู่แทน ทำให้กู้กลับมาไม่ได้)

ตรงกันข้ามโซเวียตกลับชอบใช้ทหารอาร์มีเนียที่ทรหดดุดัน โดยเฉพาะเอาไปถมในศึกอัฟกานิสถาน เพราะเป็นชาติคริสต์สามารถใช้ปราบศัตรูมุสลิมโดยสะดวกใจ ทำให้เมื่อจบสงครามแล้วทหารอาร์มีเนียมีความกล้าหาญชาญสมรกว่าอาเซอร์ไบจานมาก

ทั้งสองฝ่ายมีจุดอ่อนจุดแข็ง สู้ผลัดกันแพ้ชนะ จนมาถึงศึกแตกหักในการชิงเมืองสเตฟานาเกิร์ต อาเซอร์ไบจานใช้เมืองชูชิเป็นฐานทัพใหญ่ ยิงปืนใหญ่ทำลายสเตฟานาเกิร์ตจนแทบแพ้พ่าย

ท่านจะเห็นว่าหน้าผานี้ชันมาก เกือบ 90 องศา แต่เป็นทางเข้าเมืองทางเดียวที่ฝ่ายอาเซอร์ไบจานไม่ระวังป้องกัน เพราะไม่นึกว่าข้าศึกจะเข้ามาด้านนี้ได้…

อาร์มีเนียตั้งชื่อปฏิบัติการนี้ว่า “งานแต่งงานบนภูเขา” เพราะทหารคนหนึ่งสัญญากับแฟนสาวว่าจะกลับไปแต่งงานหากกู้ชาติสำเร็จ

พวกเขา “ปีน” ด้วยความอดทน จนในที่สุดก็บรรลุถึงยอดเขาในคืนเดียว โดยที่ศัตรูไม่รู้ตัวเลย แสดงถึงระเบียบวินัย และความแข็งแรงอันยอดเยี่ยม

น่าเสียดายที่ทหารคนที่สัญญาว่าจะแต่งงานนั้นพลีชีพในที่รบ มีการสร้างอนุสาวรีย์ให้เขาเป็นรถถังในภาพด้านล่าง และมีงานระลึกถึงผู้พลีชีพในสงครามนี้ในวันที่ 9 พ.ค. ของทุกปี

…การที่กองทัพหนึ่งจะชนะได้ ทหารในกองทัพจำเป็นต้องเชื่อในเหตุผลที่เขาต่อสู้ รักชาติ รักเพื่อนทหาร รักแม่ทัพ ยินยอมพลีชีพเพื่อสิ่งที่ตัวเองอยากปกป้องมิได้กลัวความตาย กองทัพก็จะมีอานุภาพขึ้นเป็นอันมาก

ในกรณีนี้ฝ่ายอาร์มีเนียซึ่งเต็มไปด้วยความคับแค้นจากการถูกกดขี่เข่นฆ่านับพันปี ต้องต่อสู้เพื่อปกป้องบ้านเกิด จึงสามารถเอาชนะอาเซอร์ไบจานสำเร็จ…

แต่ก่อนที่ผมจะจบบทความนี้ ผมอยากกล่าวถึงเรื่องอาร์ตซัคในทางที่ซับซ้อนขึ้น โดยพาท่านสู่คำถามที่ว่า “ท่านรู้จักเมืองอักดัมหรือเปล่า?”

อักดัมเป็นเมืองในเขตอาเซอร์ไบจาน เคยมีประชากรถึง 60,000 คน ส่วนใหญ่เป็นชาวเติร์ก ปี 1993 ทัพอาร์มีเนียบุกตีเมืองนี้ เข่นฆ่าคนบริสุทธิ์ ขับไล่ให้ชาวเมืองต้องอพยพลี้ภัยออกไปจนหมดสิ้น จากนั้นจึงทำลายสิ่งก่อสร้างในเมือง เพื่อให้ชาวเติร์กขาดแรงจูงใจในการหวนกลับ

เหตุผลที่อาร์มีเนียใช้ให้ความชอบธรรมกับการกระทำดังกล่าว คือ “เพื่อสร้างเขตกันชนให้กับอาร์ตซัค” แต่การกระทำนี้ได้ทำให้ชาวอักดัมมากมายต้องบ้านแตกสาแหรกขาด พลัดถิ่นไปยังเมืองต่างๆ พวกเขายังโหยหาที่จะกลับบ้านอยู่เสมอ

…นี่แตกต่างจากเคราะห์กรรมของชาวอาร์มีเนียอย่างไรบ้าง?…

ปัจจุบันแม้อาเซอร์ไบจานเจริญขึ้น มีกำลังทหารพร้อมพรั่งกว่าเดิม แต่ยังไม่อาจหวนมาตีอาร์ตซัค

นี่เป็นเพราะอาร์มีเนียเข้าสวามิภักดิ์ต่อรัสเซียและอิหร่าน ดึงกำลังมหาอำนาจป้องกันตัว รัสเซียเลี้ยงอาร์ตซัคไว้ ก็เพื่อให้ภูมิภาคนี้มีปัญหาต้องพึ่งพาการแทรกแซงจากภายนอกอยู่เสมอ และหากไม่ทำเช่นนี้อาเซอร์ไบจานซึ่งเป็นชาติน้ำมันก็จะมีกำลังแข็งกล้าเกินไป…

การที่รัสเซียชุบเลี้ยงอาร์ตซัค จึงเป็นกระจกสะท้อนการที่อเมริกาชุบเลี้ยงอิสราเอลเพื่อให้ภูมิภาคตะวันออกกลางซึ่งมีน้ำมันนั้นขาดเสถียรภาพ เป็นช่องให้อเมริกาสามารถเข้าแทรกแซงได้…

…เช่นนี้ถ้าท่านเป็นชาวอาเซอร์ไบจาน …ท่านคับแค้นหรือไม่?

ปัจจุบัน (ปี 2018) อาร์มีเนีย อาเซอร์ไบจาน ตั้งประจันหน้า กระทบกระทั่งกันอยู่เสมอ มีทหารหนุ่มถูกฆ่า ชาวบ้านถูกลูกหลง ทั้งสองฝ่ายบาดเจ็บล้มตายมิได้ขาด เฉพาะตั้งแต่ปี 2012 ถึงปัจจุบันตายไปกว่า 400 คน (ข้อมูลไม่อัพเดท คงมากกว่านี้อีก)

…คำถามคือแล้วบุญคุณความแค้นนี้จะจบลงตรงไหน?

…หนทางออกจากสิ่งนี้คืออะไร?

…เรื่องนี้คงเป็นปัญหาที่เราท่านต้องขบคิด…

บทความนี้เขียนจากการเดินทางไปยังประเทศซึ่งยังไม่ได้รับการยอมรับจากนานาชาติ เพื่อเปิดหูเปิดตาตนเอง และนำเรื่องราวมาแบ่งปันแก่ท่านทั้งหลาย

ประเทศอาร์ตซัคแม้ไม่มีจริง …แต่ก็มีจริงเป็นอย่างยิ่ง

เรื่องที่เกิดขึ้นในอาร์ตซัคนั้น …แม้ห่างไกลจากตัวเราเหลือเกิน …แต่ก็ใกล้ตัวเราเหลือเกิน

• Facebook
• Twitter
• Line